ایران هسته ای
روز ملی فناوری هسته ای و بهانه ای برای این که نگاهی به مسیر طی شده هسته ای ایران بیاندازیم مسیری که هم فراز و نشیب های بسیاری داشت و هم از خودگذشتگی های فروان.
برای شروع به حدود ۶۷ سال پیش برمیگردیم ، سال ۱۳۳۵ اولین نکته ای که توجه ما را جلب میکند این است که مخالفان امروز انرژی هسته ای ایران حامیان دست یابی به آن در سال های دور بودند.
۱۴ اسفند ۱۳۳۵ بود که اولین توافق بین ایران و آمریکا برای بنیانگذاری فعالیت هسته‌ای در ایران با همکاری آمریکا امضا شد که نخستین گام جدی در زمینه استفاده از علوم و فناوری هسته‌ای بود. شرط مهم این توافق، استفاده غیرنظامی ایران از انرژی اتمی بود که حدود یک سال الی دو سال بعد تصویب شد و انستیتو علوم هسته ای که تحت نظارت سازمان مرکزی پیمان سنتو بود از بغداد به تهران منتقل شد طبق این توافق نامه آمریکا متعهد شد که دانش هسته ای را به ایران انتقال دهد و مقداری اورانیوم برای کار های تحقیقاتی به ایران منتقل کند. و در نهایت در سال ۱۳۳۷ به دستور محمدرضا شاه پهلوی مرکز اتمی دانشگاه تهران تأسیس شد اما عملیات ساختمانی آن در سال ۱۳۴۰ آغاز و در سال ۱۳۴۶ به بهره برداری رسید.
در سال ۱۳۳۹ هم رئیس جمهور وقت آمریکا یک راکتور ۵ مگاواتی تحقیقاتی به ایران داد که بر مبنای سوخت اورانیوم ۹۳ درصدی طراحی شده بود و توانایی تولید ۶۰۰ گرم پلوتونیم در سال را داشت .
در همان سال ها با تکمیل شدن تجهیزات ایران به عضویت آژانس بین المللی انرژی اتمی (I.A.E.A) درآمد و از این زمان به بعد نمایندگان ایران در نشست های آژانس حضور داشتند، اما از آنجایی که هنوز ایران در ابتدای راه بود، نمی‌توانست گزارشی ارائه کند تا این که در سال ۱۳۴۲ با طرح الحاق ایران به کنوانسیون آژانس بین المللی اتمی این مسئله در اداره حقوقی وزارت امور خارجه وقت ایران توسط آقایان (هرمیداس باوند، پرویز مهدوی و عضدالدین کاظمی) که اولین تیم حقوقی هسته‌ای ایران را تشکیل می‌دادند، بررسی شد و ایران در همان سال، این قرارداد را با آژانس به امضاء رساند و بعد از تصویب پیمان عدم تکثیر سلاح های هسته ای ( N.P.T) ایران جزو اولین کشور هایی بود که آن را پذیرفت و آن را در مجلس شورای ملی به تصویب رساند.
چند سال بعد و در سال ۱۳۵۳ هم به دستورمحمدرضا شاه سازمان انرژی اتمی ایران (AEOI) تشکیل شد، مرکز تحقیقات اتمی دانشگاه تهران تحت نظارت این سازمان قرار گرفت و اکبر اعتماد به ریاست آن منصوب شد. هدف از تاسیس این سازمان، منظم ساختن برنامه‌های هسته‌ای ایران بود . همچنین براسا معاهده N.P.T ایران پذیرفت که طبق قرارداد پادمان جامع(۲۱۴ (INFCIRC/ براساس مدل قرارداد(۱۵۳ (INFCIRC/ ، امکان بازرسی را به بازرسان آژانس بدهد .
سازمان انرژی اتمی ایران با حمایت مالی و علمی آمریکا، عهده دار تعهدات سنگین ساخت چهار نیروگاه در بوشهر و دارخوین، ایجاد تأسیسات آب شیرین کن در بوشهر، تأمین سوخت و پشتیبانی تکنولوژیکی از نیروگاه‌ها و ساخت نیروگاه‌هایی در اصفهان و استان مرکزی شد. این مرکز از آن پس مرکز تحقیقات هسته‌ای (NRC) نام گرفت از آن جا که مطالعات و تأسیسات هسته‌ای در رژیم پهلوی در چهارچوب برنامه ریزی توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قرار داشت و جزء برنامه‌های ۵ ساله برای آن بودجه در نظر گرفته می شد هم زمان با این موضوع آموزش و تربیت دانشجو در زمینه هسته ای در دانشگاه تهران آغاز شد و تا قبل از انقلاب مدرک کارشناسی ارشد مهندسی هسته ی را ارائه می کرد و دانشجویانی هم برای تحصیل در این زمینه بورسیه میکرد مدتی بعد هم دانشگاه شیراز هم به دانشگاه تهران پیوست .
در سال ۱۳۵۳ یک قرارداد بسیار مهم با شرکت آلمانی زیمنس به امضاء رسید که بر اساس آن احداث دو رآکتور آب سبک ۱۳۰۰ مگاواتی، برای نصب در بوشهر در دستور کار قرار گرفت و در این زمینه بیش از ۲ هزار متخصص آلمانی و کارشناس ایرانی اجرای این طرح را که در زمان خود یکی از بزرگترین و کم نظیرترین پروژه‌های نیروگاه اتمی محسوب می‌شد را آغاز کردند اما وقوع انقلاب ایران و آغاز جنگ تحمیلی ادامه روند این پروژه را متوقف ساخت .
یکی دیگر از فواید این قرار داد رقابت غرب برای ارائه چرخه سوخت هسته ای از جمله غنی سازی به ایران بود که نتیجه آن قرارداد های ۱۰ ساله قابل تمدید چرخه سوخت با آمریکا ، آلمان و فرانسه بود.
در سال ۱۳۵۴هم یکی از اولین قرارداد های هسته ای ایران با جمهوری فدرال آلمان امضا شد این توافقنامه میان «سازمان انرژی اتمی ایران» و «وزارت تکنولوژی و تحقیقات آلمان غربی» به امضا رسید که طبق آن ایران و آلمان همکاری هایی در زمینه های «سوخت اتمی»، «امنیت و حفاظت تأسیسات هسته‌ای و جلوگیری از تشعشعات»، «آموزش کارکنان فنی» و «تکنولوژی نیروی هسته‌ای» را در پیش گرفتند. این قرارداد زمینه ساز قرارداد تیر ماه ۱۳۵۵ شد که در آن شرکت «kwu» کرافت وورک یونیون طرف اصلی این قرار داد موظف شد علاوه بر ساخت نیروگاه‌های بوشهر، تحویل سوخت اولیه و سوخت‌گذاری‌های مجدد برای ۳۰ سال آتی را نیز تضمین کند. بر این مبنا پیمانکار بلافاصله اجرای موضوع قرارداد را در دستور کار خود قرار داد. بر مبنای گزارش‌های موجود تا آستانه‌ی پیروزی انقلاب اسلامی حدود ۸۰ درصد از عملیات ساختمانی و ۶۵ درصد از عملیات الکترومکانیکی واحد یک به پایان رسیده بود.
سازمان اتمی ایران هم طبق زمانبندی تعهدات خود مبلغی بالغ بر ۵ میلیارد مارک را به حساب طرف آلمانی واریز کرده بود اما به دلیل شرایط کشور قسط سیزدهم قرارداد (۴۶۴ میلیون مارک) پرداخت نشد و همین موضوع عاملی شد تا عملیات تعلیق شود و پیمانکار آلمانی سرانجام در ۳۰ ژوئیه ۱۹۷۹ فسخ کامل و همزمان هر دو قرارداد را به‌صورت یک‌جانبه به دولت ایران اعلام کرد همچنین توافقنامه ساخت دو واحد نیروگاه اتمی اصفهان و دو واحد مشابه در ساوه را بعد از فسخ قرارداد بوشهر مسکوت کرد.
قرارداد های هسته ای دیگری هم با آلمان امضا شد از جمله همکاری آموزشی با مرکز تحقیقات اتمی «کارلسروهه» ، قرارداد آموزشی میان سازمان انرژی اتمی ایران و مؤسسه (PTB) آلمان شراکت با شرکت اوران گزلشافت در برنامه‌های اکتشاف اورانیوم، و قرارداد سال ۱۳۵۵ با شرکت (Prakia) که اغلب به دلیل شرایط آن زمان کشور مسکوت ماندند.
پایان قسمت اول…..
گرد آورنده : طاهر میرزاکریمی
دیدگاهتان را بنویسید
